CRNOGORSKA GOLGOTA

 

TEROR NAD SRPSKOM PRAVOSLAVNOM CRKVOM U CRNOJ GORI ZA VRIJEME I POSLE DRUGOG SVJETSKOG RATA

 

Od 200 sveštenika u Crnoj Gori, pobijenio je njih 182, i to najčešće na najsvirepije načine, pošto su ih prethodno zvjerski mučili – čupali im brade, kačili im ovnujska zvona, uprezali u konjske kočije, tjerali ih da piju krv ubijenih četnika, žive ih bacali u jame. Posleratna vlast registrovala Udruženje sveštenika Crne Gore, koje je objavilo crkveni kalendar s petokrakom!

Prije Drugog svjetskog rata, u Crnoj Gori je bilo skoro 200 sveštenika. Preživjelo je tek 15 zastrašenih crkvenih pastira. Nije preživio ni mitropolit Joanikije (Lipovac) – ubijen je po okončanju rata, u jednom potoku kod Aranđelovca. No, o tom zločinu ćemo kasnije. Krenimo redom…

 

Jedan od prvih crnogorskih sveštenika kojeg će pogubiti komunisti je arhimandrit Nikodim Janjušević, nastojatelj manastira Sveti Luka u Župi  kod Nikšića. Ubijen je u manastirskom konaku jula 1941. godine, da bi potom njegove ubice opljačkale mnoge manastirske dragocjenosti, ali i lične stvari ubijenog arhimandrita. Tako je odnešeno i 16 njegovih odlikovanja.

 

 

ŽIVE IH BACALI U JAME

 

Partizanska patrola Lovćenskog odreda, čiji je komandant bio Peko Dapčević, odvela je Petra Vujovića iz Župe Dobrske samo zato što je bio pop. Po kratkom postupku, osudili su ga na smrt i živog bacili u jamu duboku 17 metara, u Kunovom prisoju, nedaleko od Pekovog štaba. Svjedoci kažu da je pet-šest dana iz jame zapomagao: „Vode, vode… Ubijte me ako ste ljudi!“

 

Novo N. Karadžić, svršeni bogoslov iz Lijeve Rijeke, pošto je pobjegao sa porodicom iz Metohije, nastanio se kod ujaka u okolini Bijelog Polja gdje je uhvaćen i zvjerski ubijen od svojih bratučeda partizana Luke Žarića i njegovih sinova.

 

Žrtve svijetlih revolucionarnih tradicija Durmitorskog partizanog odreda su sveštenici Novo Delić iz Drobnjaka i protojerej Bogdan Cerović sa Žabljaka. U isto vrijeme, u Boanu, kod Šavnika, izrečena je smrtna presuda proti Mitru Lopušini, ali je on uspio da pobjegne. Popa Delića su bacili u jamu u Šavniku, sa još 16 uglednih ljudi; o tom zločinu je Radovan Bećirović ispjevao guslarsku pjesmu.

 

U Crmnici su komunisti opljačkali skoro sve manastire, a u nekima su čak i logorske vatre palili. Tako je u crkvi Svete Petke u Podgori potpuno izgorio ikonostas sa ikonama i odeždama.

 

Za vrijeme napada na Pljevlja, 1. decembra 1941. godine, komunisti su upali u manastir Svete Trojice. Uhvatili su arhimandrita Serafima Džarića, 75-godišnjeg starca, prethodno mu počupali bradu, a onda ga zadavili.

 

Na Badnji dan 1942, komunisti su pobili i u rijeku Taru bacili 38 ljudi. Među njima su bila i dva sveštenika iz sreza kolašinskog: Đuro Tomović i Petar Grdinić.

 

Iz rovačke opštine ubijeni su i bačeni u jamu Mrtvica, u februaru 1942, sveštenik Krsto Bećković i teolog Peko Jovanović. Ista jama progutala je još 16 Rovčana.

 

Krivica Sava Pejovića, sveštenika iz Boke Kotorske, bila je što je javno osuđivao komunističko bezbožništvo i nemoral. Zato je krajem marta 1942, ubijen na putu za Pobore, gdje je išao da služi vjerski obred.

 

Komunisti nijesu samo ubijali sveštenike, već su ih na razne načine zlostavljali i ponižavali sa namjerom da unize njihov ugled u narodu. Prota Kosarić i još jedna sveštenik bili su upregnuti u konjske kočije, a komunisti su o tom „herojskom podvigu“ ispjevali pjesmu: „Vjerne sluge proroka Ilije, upregnute u konjske kočije…“

 

CRKVENI KALENDAR S PETOKRAKOM!

 

Srpska pravoslavna crkva u Crnoj Gori, slično kao i u drugim krajevima tadašnje Jugoslavije, nije uništavana samo spolja – komunističkim i drugim zločinima – već je podrivana i iznutra. Komunisti su uspjeli da zavrbuju nekoliko sveštenika, a nekoliko ih je stalo na stranu crnogorskih separatista.

 

U cetinjskoj Bogosloviji komunisti su tokom rata uspjeli da stvore veoma jaku skojevsku organizaciju. Od oko 140 bogoslova čak je 80 bilo simpatizera SKOJ-a. Većina njih je otišla u partizane, neki su izginuli, drugi su se istakli u proganjanju crkve i visoko su se uspeli u komunističko-državnoj hijerarhiji. Veselin Bulatović, jedan iz te generacije cetinjskih bogoslova, bio je ministar unutrašnjih poslova Crne Gore i poznati golootočki mučitelj.

 

U komunističkim redovima bili su raspop Blažo Marković, Boško Popović, Simo S. Radunović, prota Jagoš Simonović (u prvo vrijeme arhijerejski namjesnik u Kolašinu, docnije Titov pukovnik), Leontije Marković (ostroški arhimandrit), raspop Jovo Radović (vjerski referent u pokrajinskoj komunističkoj vladi za Crnu Goru)…

 

Među izdajnike u crkvenoj kući spada i Udruženje sveštenika Crne Gore koja je Udba  osnovala 1945. godine, a prvi predsjednik mu je bio pop Petar Kapičić. Uz pomoć Udruženja, vlast je osudila mitropolita Arsenija Bradvarevića, pomogla se pri rušenju Lovćena i u drugim sličnim poslovima.

 

Milicija je noću upadala u svešteničke kuće i crkvene objekte i sa pištoljem na slepočnici vodila sveštenike na upis u Udruženje.

 

Preko ovog Udruženja, vlast je  objavila crkveni kalendar za prostu 1945. godinu. Na naslovnoj strani, u samom vrhu, stoji komunistička lozinka: „Smrt fašizmu, slobdoa narodu“, ispod toga stilizovani krst, a ispod naslova je velika crvena petokraka! Posebnu ulogu u ovome je odigrao pop Đorđe Kalezić, prvi predsjednik vladine Komisije za vjerska pitanja u Crnoj Gori.

 

Odmah posle rata, zvjerski je ubijeno nekoliko sveštenika. U Krtolama kod Kotora, uhapšen je prota Mihailo Barbić, pod lažnom optužbom da je izdao Njemcima neke komuniste koji su kasnije likvidirani. Dugo je zvjerski mučen u kotorskom zatvoru, gdje je i ubijen, a njegov leš je bačen u zatvorsku septičku jamu.

 

Na drugoj strani Crne Gore, pop Prijović, sa Čemerna kod Pljevalja, ubijen je decembra 1945. Prethodno je neljudski mučen, bacan u vodu po decembarskom mrazu, jahan, čupana mu brada, surovo batinan. Mučiteljska mašta predano je radila, pa je na kraju vezan za volove i tako vučen po prašnjavom i džombastom drumu.

 

MASOVNE LIKVIDACIJE U CELJU

 

Najstravičnija sudbina zadesila je 76 sveštenika, na čelu sa mitropolitom Joanikijem, koji su htjeli da izbjegnu sudbinu velikog broja svoje braće, pa su otpočeli povlačenje sa četnicima Pavla Đurišića, preko Sandžaka i Bosne. Od 76 sveštenika, samo su nekolicina preživjela veliki komunistički zločin i englesku podvalu: Krsto Roganović koji je uspio da se prebaci u Italiju, i Marko Kusovac koji je pronašao neku vezu u komunističkim redovima i docnije svjedočio protiv mitropolita Arsenija.

 

Mitropolit Joanikije i sveštenici su kratko vrijeme držani u jednom logoru u neposrednoj blizini Celja. Svi oni su, izuzev mitropolita, predani u ruke crnogorskih komunista koji su ih, gole i vezane telefonskom žicom, sproveli u Teharje kod Celja, gdje su strijeljani. Radule J. Ostojić je svjedočio: „Mitropolita Joanikija i ostale sveštenike su zlostavljali, palili im kose i brade, palili im mantije, lomili krstove i spaljivali pred njihovim očima ikonice i svete knjige. Joanikiju su donosili četničku krv u čašama i primoravali ga da pije.“

 

Mitropolita Joanikija deportovali su u Beograd. Posle toga je sproveden u Mladenovac, pa u Aranđelovac. Jedina krivica mu je bila što je bio antikomunista. Prema jednoj verziji, Peko Dapčević je bio naredbodavac njegovog ubistva, Vladimir Rolović izvršni presuditelj, dok je Vasilije Cile Kovačević bio neposredni egzekutor. Po drugoj verziji, ubio ga je lično Peko Dapčević. Sigurno je sledeće: ubijen je 15. maja 1945. godine, u jednom potoku kod Aranđelovca.

 

Komunisti su se obrušili i na crkve i crkvenu imovinu, o otimanjucrkvenih imanja da ne pričamo – riječ je o hiljadama hektara njiva, livada i šuma. U Rožajama  je 1947. godine porušena crkva, skojevci su bili angažovani i za rušenje Pivskog manastira, koji je u poslednji čas spasio jedna stariji vjernik. Crkva Svete Trojice u Brezojevicama kod Plava, posle rata je bila dva puta u plamenu, oba puta su je spalili skojevci, a crkveno zvono sa brda Gradac bacili u Lim.

 

KNJIGE NA LOMAČI

 

Iz Cetinjskog manastira vlast je odnijela preko hiljadu knjiga, mnogo značajnih dokumenata, brojne dragocjenosti. Ove knjige su većim dijelom danas u biblioteci „Đurđe Crnojević“ na Cetinju, a mnogo toga je završilo u privatnim sobama ili na aukcijama u svijetu. Dio namještaja iz radnog kabineta mitropolita Gavrila Dožića i njegovih prethodnika, odnijet je i sada se nalazi u Domu omladine u Podgorici.

 

Pljevaljska crkva Svete Petke skrnavljena je na najprizemnije načine; kao i Manastir Morača, čija je ogromna biblioteka i arhiva, spaljena na lomači 1952. godine, u prisustvu kolašinskih partijskih funkcionera.

 

Za posleratni odnos komunističke vlasti prema Crkvi, jedna od primjera je i stradanje mitropolita Arsenija Bradvarevića, koji je naslijedio svog nesrećnog prethodnika mučenika Joanikija, 1947. godine. Mitropolit Arsenije je bio veoma posvećen obnovi Crkve. To je zasmetalo Blažu Jovanoviću i ostalim komunistima, pa je 1953. godine, na montiranom procesu, osuđen na 11 godina robije pod optužbom da je radio protiv režima. Na kraju tog suđenja, mitropolit Arsenije je rekao: „Kakav je to crni režim koji jedan stari mitropolit, sa tri-četiri sveštenika, može srušiti?!“

 

Proti Luki Vujašu, sekretaru Mitropolije, suđeno je istovremeno, jer nije htio da svjedoči protiv mitropolita Arsenija. U zatvoru su ga žestoko mučili i toliko prebijali da su mu se noge oduzele.

 

Rušenje Njegoševe kapele na Lovćenu, komunistička vlast je zamislila kao poslednji udarac srpstvu i pravoslavlju u Crnoj Gori.

 

Objavljujemo zbirku fotografija žrtava komunizma u zimu 1941/42. u Crnoj Gori. Ove fotografije spašene su tako što ih je engleski pukovnik Vilijem Bejli, šef britanske misije pri Vrhovnoj komandi generala Draže Mihailovića, 1944. godine odnio iz Crne Gore. Bejli je potom fotografije predao kralju Petru Drugom u Londonu, a kralj Petar ih je dao majoru Nikoli Bojoviću, komandantu 1. durmitorske brigade, koji se, po izlasku iz njemačkog logora 1945. godine, nastanio u Lutonu kraj Londona. Major Bojović je snimke ostavio svom sinu, dr Radmilu Bojoviću iz Beograda